Ons lichaam wordt actief bij stressvolle gebeurtenissen. Bijvoorbeeld door het vrijmaken van brandstof zoals cholesterol en glucose, en door het verhogen van bloeddruk en hartslag. Dit zorgt ervoor dat we snel op stressvolle situaties kunnen reageren door te ‘vechten of vluchten’. Ons lichaam heeft daarnaast ook regelmechanismen die zorgen voor ontspanning en herstel zo gauw de stressvolle situatie voorbij is. Drie belangrijke biologische stresssystemen zijn de hypothalamus-hypofyse-bijnierschors as (HPA as, wat staat voor het Engelse ‘hypothalamic-pituitary-adrenal-as’), het autonome zenuwstelsel (AZS) en ontstekingsreacties binnen ons immuunsysteem.
De HPA as zorgt ervoor dat in stressvolle situaties een gebiedje in de hersenen, de hypothalamus, een bepaald hormoon afgeeft aan het bloed (corticotrofine releasing hormoon (CRH)). Dit hormoon stimuleert de afgifte van weer een ander hormoon (adrenocorticotroop hormoon (ACTH)) door de hypofyseklier, welke vervolgens de productie van het stresshormoon cortisol door de bijnierschors in gang zet. Het stresshormoon cortisol zorgt voor het vrijmaken van onder andere glucose en cholesterol om actief te kunnen zijn in tijden van stress. Doordat cortisol als een soort thermostaat de aanmaak van de hormonen CRH en ACTH ook weer remt, komt de stressreactie van de HPA-as vanzelf weer tot rust.
Het autonome zenuwstelsel (AZS) bestaat uit een sympatisch deel dat het lichaam klaar maakt voor actie door bijvoorbeeld het verhogen van de hartslag en bloeddruk, en een parasympatisch deel dat zorgt voor ontspanning en herstel door het verlagen van hartslag en bloeddruk. Als het sympatische AZS actief is, onderdrukt dit het parasympatische AZS en andersom.
Elke stresssituatie (zowel fysiek als mentaal) activeert ook het immuunsysteem en kan daardoor ontstekingsreacties oproepen. Dit is nodig om voorbereid te zijn op verwondingen die kunnen ontstaan tijdens het vechten of vluchten, en heeft als doel het verwijderen van eventuele infecties en het herstel van schade.